نقش طراحی چاه آسانسور در عملکرد و ایمنی آن

 

اهمیت ابعاد دقیق و تلورانس‌های ساخت

دقت در ابعاد و ساخت چاه آسانسور، نقشی اساسی ایفا می‌کند:

• شاقول بودن دیوارها (Plumbness): شاید مهم‌ترین اصل در ساخت چاه آسانسور، اطمینان از کاملاً عمودی بودن (شاقول بودن) دیواره‌های آن در تمام ارتفاع است. کوچکترین انحراف از حالت شاقول، منجر به مشکل در نصب دقیق و هم‌راستایی ریل‌های راهنما می‌شود. این ناهم‌راستایی باعث ایجاد لرزش، سروصدای اضافی، سایش نامتوازن کفشک‌های کابین و وزنه تعادل، افزایش استهلاک قطعات و در موارد حاد، حتی خطر خروج کابین از ریل‌ها را به دنبال دارد.
• ابعاد داخلی استاندارد: عرض و عمق چاه باید دقیقاً مطابق با نقشه‌های اجرایی آسانسور و با در نظر گرفتن فضاهای خالی (Clearances) لازم بین کابین، وزنه تعادل، ریل‌ها و دیواره‌های چاه باشد. این ابعاد بر اساس نوع، ظرفیت و سرعت آسانسور و طبق الزامات استانداردهای معتبر (مانند مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان ایران یا استانداردهای بین‌المللی نظیر EN 81، به‌روز شده تا می ۲۰۲۵) تعیین می‌شوند. فضای کم می‌تواند نصب تجهیزات را ناممکن کرده یا دسترسی برای تعمیر و نگهداری را محدود و خطرناک سازد. فضای بیش از حد نیز ممکن است نیاز به استفاده از ریل‌ها یا براکت‌های تقویتی و غیراستاندارد داشته باشد که هزینه را افزایش می‌دهد.
• سطوح داخلی صاف و بدون مانع: دیواره‌های داخلی چاه باید صاف، یکنواخت و فاقد هرگونه برجستگی، فرورفتگی یا مانعی باشند که ممکن است با حرکت کابین، وزنه تعادل یا سایر تجهیزات متحرک تداخل ایجاد کند.

فضاهای حیاتی: بالاسری (Overhead) و چاهک (Pit)

دو بخش انتهایی چاه آسانسور، یعنی بالاسری و چاهک، نقش‌های ایمنی و عملکردی مهمی دارند:

• فضای بالاسری (Overhead): به فاصله عمودی بین کف بالاترین توقف آسانسور تا سقف چاه گفته می‌شود. این فضا برای ایجاد یک منطقه ایمن در بالای کابین در بالاترین نقطه حرکت، نصب تجهیزاتی مانند گاورنر حد سرعت (Overspeed Governor) و فراهم کردن فضای کافی و ایمن برای دسترسی پرسنل تعمیر و نگهداری به تجهیزات روی کابین ضروری است. ارتفاع مورد نیاز برای فضای بالاسری به سرعت آسانسور و الزامات استاندارد بستگی دارد و عدم رعایت آن می‌تواند عملیات نجات و نگهداری را خطرناک سازد.
• چاهک (Pit): به قسمت پایینی چاه آسانسور، پایین‌تر از سطح پایین‌ترین توقف، گفته می‌شود. عمق چاهک باید برای جای‌گیری ضربه گیرها (Buffers) (که انرژی جنبشی کابین یا وزنه تعادل را در صورت حرکت بیش از حد به پایین، جذب می‌کنند)، فلکه کشش گاورنر، زنجیرها یا کابل‌های جبران (در صورت نیاز) و ایجاد یک فضای جان‌پناه ایمن برای سرویس‌کاران در زیر کابین، کافی باشد. عمق چاهک نیز وابسته به سرعت آسانسور و استانداردهاست. همچنین، آب‌بندی کامل چاهک برای جلوگیری از نفوذ آب و آسیب به تجهیزات، امری حیاتی است.

ساختار دیوارها و الزامات ایمنی

جنس و ساختار دیواره‌های چاه نیز ملاحظات خاص خود را دارد:

• استحکام سازه‌ای: دیوارهای چاه باید از استحکام کافی برای تحمل بارهای وارده از براکت‌های نصب ریل‌های راهنما، درب‌های طبقات و نیروهای دینامیکی ناشی از حرکت آسانسور برخوردار باشند. معمولاً از دیوارهای بتن مسلح یا اسکلت فلزی با پوشش مناسب استفاده می‌شود.
• مقاومت در برابر حریق: چاه آسانسور یکی از مسیرهای بالقوه گسترش آتش بین طبقات است. بنابراین، دیوارهای چاه و درب‌های طبقات باید دارای مقاومت در برابر آتش مطابق با الزامات آیین‌نامه‌های ساختمانی (مثلاً مقاومت ۱ یا ۲ ساعته، بسته به نوع و ارتفاع ساختمان طبق مقررات فعلی تا می ۲۰۲۵) باشند تا از سرایت آتش و دود جلوگیری کنند.

تهویه و شرایط محیطی مناسب

شرایط محیطی داخل چاه بر عملکرد تجهیزات تأثیرگذار است:

• تهویه چاه: تعبیه سیستم تهویه مناسب برای چاه آسانسور ضروری است. این کار به خارج کردن گرمای تولید شده توسط موتور و تجهیزات الکتریکی، جلوگیری از افزایش بیش از حد دما و همچنین ممانعت از تجمع رطوبت کمک می‌کند. در برخی موارد، مقررات ساختمانی الزامات خاصی برای تهویه دود در زمان آتش‌سوزی نیز تعیین می‌کنند.
• محافظت در برابر رطوبت: نفوذ آب به داخل چاه (از طریق دیواره‌ها یا چاهک) می‌تواند باعث زنگ‌زدگی قطعات فلزی، آسیب به تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی و ایجاد شرایط خطرناک شود. آب‌بندی مناسب چاهک و دیواره‌ها ضروری است.

محل دقیق نصب تجهیزات

طراحی دقیق چاه، امکان نصب صحیح تجهیزات را فراهم می‌کند:

• ریل‌های راهنما: دیوارهای شاقول و ابعاد دقیق، امکان نصب تراز و هم‌راستای ریل‌ها را می‌دهند که برای حرکت نرم، ایمن و بی‌صدای کابین و وزنه تعادل ضروری است.
• درب‌های طبقات: ابعاد و تراز بودن دقیق بازشوهای دیوار در محل طبقات برای نصب صحیح، عملکرد روان و ایمنی (به‌خصوص آب‌بندی در برابر آتش) درب‌های لولایی یا اتوماتیک طبقات حیاتی است.

طراحی با نگاه به نگهداری ایمن یک طراحی خوب برای چاه آسانسور، نیازهای پرسنل تعمیر و نگهداری را نیز در نظر می‌گیرد. مواردی مانند تعبیه نردبان دسترسی ایمن به چاهک، روشنایی کافی و دائمی در چاه، نقاط اتصال محکم برای تجهیزات ایمنی فردی (مانند کمربند ایمنی) و فضاهای کاری کافی، همگی به انجام ایمن‌تر و مؤثرتر عملیات بازرسی و نگهداری کمک می‌کنند.

نتیجه‌گیری طراحی و ساخت چاه آسانسور، یک بخش بنیادین و حساس در فرآیند ساخت‌وساز است که نباید به آن به عنوان یک فضای خالی ساده نگریسته شود. دقت در رعایت ابعاد، شاقول بودن، استحکام سازه‌ای، مقاومت در برابر حریق، آب‌بندی، تهویه و فراهم کردن فضاهای ایمنی لازم (بالاسری و چاهک)، تأثیر مستقیمی بر عملکرد، طول عمر، هزینه‌های نگهداری و از همه مهم‌تر، ایمنی آسانسور دارد. هرگونه سهل‌انگاری یا تلاش برای کاهش هزینه‌ها در این بخش می‌تواند منجر به مشکلات مزمن عملکردی، افزایش هزینه‌های تعمیراتی و حتی به خطر افتادن جان استفاده‌کنندگان و پرسنل نگهداری شود. همکاری نزدیک بین تیم‌های معماری، سازه و مشاوران آسانسور از مراحل اولیه طراحی و نظارت دقیق بر اجرای ساخت چاه، مطابق با آخرین استانداردها و مقررات (به‌روز تا می ۲۰۲۵)، برای دستیابی به یک سیستم آسانسور ایمن، کارآمد و قابل اطمینان ضروری است.

منبع : آسیا بالابر البرز (آبالیفت)